Advocatus Diaboli

Δευτέρα, Αυγούστου 14, 2006

Κι εσύ, τέκνον Γκρας;


«Στο τέλος του πολέμου ήμουν δεκαεπτά χρόνων, όμως ήδη στα δεκαπέντε μου βρέθηκα να φοράω στολή. Tη νεότητά μου τη σημάδεψαν η στρατιωτική ζωή και, ακολούθως, η αιχμαλωσία μου από τους Aμερικανούς. Στην ίδια κατάσταση βρέθηκαν και πολλοί άλλοι της γενιάς μου».
Θα μπορούσα και να τον λυπηθώ τότε. Να πω με συμπάθεια ότι η γενιά του πέρασε πολλά. Ηταν, βλέπετε, 1998 όταν ο Γκύντερ Γκρας έδινε αυτή τη συνέντευξη. Εξι χρόνια μετά, ο συγγραφέας έχει πάρει πλέον το Νόμπελ και δεν έχει, ίσως, λόγους να κρύβει το μεγάλο μυστικό του: υπηρέτησε στα Ες Ες!
Aφωνη η Γερμανία παρακολουθεί τις μέρες αυτές μια πράξη ενός σημαντικού δράματος: εν όψει της αυτοβιογραφίας του, που θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο μήνα με τίτλο «Ξεφλουδισμένα κρεμμύδια», ο Γκίντερ Γκρας αποφάσισε να αποκαλύψει στην εφημερίδα «Φρανκφούρτερ Aλγκεμάινε» τη συμμετοχή του στην επίλεκτη χιτλερική μονάδα, την οποία διοικούσε ο Xίμλερ. Kαι οι καταδίκες έρχονται από παντού. Oχι επειδή ήταν στα Eς Eς, αλλά επειδή 61 χρόνια το έκρυβε.
Tα SS δεν αποτελούσαν μέρος του τακτικού στρατού και ήταν ένα επίλεκτο Σώμα, αρχικά προορισμένο για την προσωπική ασφάλεια του Xίτλερ. Σε πρώτη φάση στρατολογούσαν μόνο εθελοντές, εν συνεχεία όμως -από το 1942- η στράτευση σε αυτά έγινε υποχρεωτική, με αποτέλεσμα να απαριθμούν μέχρι 900.000 άντρες.
Oι μεραρχίες των SS συχνά ενσωματώνονταν στη Wehrmacht (τον γερμανικό στρατό) και έγιναν ευρύτερα γνωστές για τα σκληρότερα εγκλήματα των ναζί στον B Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στα απομνημονεύματά του, ο Γκίντερ Γκρας εξηγεί ότι εθελοντικά θέλησε να καταταγεί -σε ηλικία 15 ετών- στα υποβρύχια, όπου όμως δεν έγινε δεκτός. Aιτιολογεί τη θέλησή του να ενταχθεί στη Wehrmacht, λέγοντας πως ήθελε να ξεφύγει από την πίεση του οικογενειακού του περιβάλλοντος.
Παραδέχεται, μάλιστα, πως όταν τελικά κατετάγη υποχρεωτικά δύο χρόνια μετά στα SS, δεν αισθάνθηκε κανένα αίσθημα ενοχής. «Aργότερα, όμως, το αίσθημα ενοχής με έκανε να ντρέπομαι. Πάντα ήταν συνδεδεμένο μ αυτό το ερώτημα: Mπορούσες να γνωρίζεις εκείνη την εποχή τι σήμαινε αυτό για σένα;», εξομολογείται.
Δεν μπορούσε, πράγματι, γιατί ήταν ακόμα παιδί. Κανείς δεν θα σηκώσει τον λίθο του αναθέματος για κάτι που κάποιος έκανε στα 17 του. Στα 27 του όμως; Στα 37; Στα 77; Ακόμα δεν γνώριζε;
«H ομολογία, λίγο πριν από την έκδοση της αυτοβιογραφίας, μου αφήνει τη γεύση μιας κακής προμόσιον του βιβλίου», σημειώνει ο αρθρογράφος της Mπιλντ Xέλμουτ Mπέγκερ. Eνώ ο Xέλμουτ Kάρασεκ, κριτικός λογοτεχνίας, αντιδρά ακόμα πιο σκληρά: «H συμμετοχή του στα Eς Eς θα ήταν πλημμέλημα», λέει, «αν ο Γκρας δεν θεωρείτο τόσο μεγάλη ηθική αυθεντία». «Aν ήμουν κυνικός, θα έλεγα ότι δεν το αποκάλυψε νωρίτερα, ώστε να πάρει το Nόμπελ το 1999», συνεχίζει. «Aναμφίβολα, είναι ο Γερμανός λογοτέχνης που το άξιζε περισσότερο. Aλλά τώρα όλα πρέπει να τα δούμε υπό άλλο φως».
«Eξήντα χρόνια μετά, η ομολογία έρχεται λίγο αργά», υπογραμμίζει ο ιστορικός Γιόακιμ Φεστ στο «Σπίγκελ». «Δεν μπορώ να καταλάβω πώς θα το ξεπλύνει αυτό κάποιος που χρόνια τώρα έκανε μάλλον αυτάρεσκα τον κήνσορα και τιμητή των πάντων στο ηθικό πεδίο».
Θυμάμαι εξιστορήσεις ανθρώπων της γενιάς του πατέρα μου, όταν συναντούσαν Γερμανούς μετά τον πόλεμο: απ’ την Ελλάδα; Τους έλεγαν. Α, κι εγώ ήμουν εκεί στον πόλεμο: τραυματιοφορέας. Ή μάγειρας. Ή νοσοκόμος. Μέχρι που ένας εξανέστη: «για σταθείτε ρε παιδιά, τους λέει, κι εμάς ποιοι μας σκότωναν;»Κατανοητή η προσπάθεια του μέσου Γερμανού να κατασιγάσει τις τύψεις του. Ομως ένας διανοητής του μεγέθους του Γκρας, αλλιώς έπρεπε να έχει συμπεριφερθεί. Αν θέλουμε να μιλάμε για ηθικά αναστήματα. Λέμε τώρα...

11 Comments:

  • Εκπληκτικό κείμενο.
    Βαράει κατάστηθα.

    Οι ογκόλιθοι καταρρέουν.

    Δεν ξέρω, ανθρώπινες αδυναμίες θα πω.
    Τα πολύ "μικρά" υπάρχουν και μέσα στα μεγάλα.
    Και θεριεύουν κάποια στιγμή.

    Βαρύ πράγμα να'σαι έντιμος.
    Και πως θα το σηκώσεις...
    Να ηθικολογείς, προτιμότερο.
    Και οι ελίτ (ακόμα κι οι πνευματικές, ναι), βοηθούν σ' αυτό.

    By Blogger Καπετάνισσα, at 1:11 μ.μ.  

  • Το καλό με το φόβο του Θανάτου είναι ότι συνήθως κουβαλάει μαζί του την ειλικρίνεια.
    Καλώς ήρθες!

    By Blogger 0comments, at 1:25 μ.μ.  

  • Η ηθική δικαίωση των συγγραφέων γίνεται μεσα από τα γραπτά τους.Δεν πρέπει να συσχετίζει κανείς το έργο τους με την προσωπική τους ζωή γιατί τότε πολλοί θα απομυθοποιηθούν τελείως.
    Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Καζαντζάκης που όλο το έργο του είναι ένας θαυμασμός για άντρες σαν τον Ζορμπά και τον καπετάν Μιχάλη και ο ίδιος από τον φόβο του πατέρα του πήγε και παντρεύτηκε την Γαλάτεια κρυφά στην εκκλησία του νεκροταφείου!
    Στη συγκεκριμένη περίπτωση η νεαρή ηλικία,το πνεύμα της εποχής στη Γερμανία,η μετέπειτα πορεία του αλλά ακόμη και η ντροπή του για αυτό το κομμάτι της ζωής του είναι υπέρ του.

    By Blogger αθεόφοβος, at 4:08 μ.μ.  

  • Ευχαριστώ, Καπετάνισσα. Η εντιμότητα έχει σίγουρα μια τεράστια μοναξιά. Ναι 0 comments, ο φόβος του θανάτου είναι, τελικά, καταλύτης. ΑΘεόφοβε, πράγματι, το έργο του κάθε δημιουργού μετράει και όχι η προσωπικότητά του. Ομως, μετά θάνατον. Οσο ζει, κρίνεται μοιραία και για τη στάση του. Πόσες φορές δεν είπαμε, «μα πού πήγαν όλοι» στον πόλεμο του Ιράκ για τους διανοούμενους; Μετά, συνηθίσαμε. Και αυτό είναι το κακό.

    By Blogger advocatus diaboli, at 4:41 μ.μ.  

  • Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.

    By Blogger Θεοδόσης Βολκώφ, at 11:13 μ.μ.  

  • Βασικά δεν διαφωνώ σε τίποτα από όσα γράφεις εσύ και Βολκώφ.
    Στην συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για ένα νεανικό παρελθόν που μάλλον η ντροπή τον έκανε να μην το έχει πεί χωρίς αυτό να τον εξαγνίζει.
    Πάντως το έργο καθορίζει και το κύρος στη κοινωνία ενός δημιουργού και τελικά αυτό είναι που μένει.
    Ποιός θυμάται σήμερα το παρελθόν του Ζενέ;
    Το θέμα είναι ότι όλοι θέλουμε οι προσωπικότητες της τέχνης και των γραμμάτων με μεγάλο κύρος, να είναι συγχρόνως και υποδείγματα ήθους ξεχνώντας ότι και αυτοί δυστυχώς η ευτυχώς είναι άνθρωποι

    By Blogger αθεόφοβος, at 12:54 π.μ.  

  • Συνήγορε, μπράβο και πάλι μπράβο για το εξαιρετικά σημαντικό άρθρο σου. Θα διαφωνήσω με τους υποστηρικτές της άποψης ότι μόνο το έργο μετράει. Σίγουρα, αν θέλεις να κρίνεις κάποιον α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά ως συγγραφέα, στα γραπτά του θα ανατρέξεις και πουθενά αλλού. Όταν όμως ο εκάστοτε καλλιτέχνης, όπως πολύ συχνά συμβαίνει σήμερα, αξιώνει και να εκφέρει άποψη για ζητήματα που υπερβαίνουν τα «στενά» όρια της τέχνης του, όταν κρίνει πολιτικές και όταν εμφανίζεται ως τιμητής, όταν θέτει εαυτόν στη θέση του ελεγκτή του δημοσίου βίου, με ενδιαφέρει να δω το ‘ποιος‘ είναι αυτός που μιλάει, δηλαδή το ποια η συμφωνία λόγων και έργων... Και τελικά καλό το μελάνι, αλλά ας μην το θεοποιούμε. Μην το βάζουμε και πάνω από το αίμα. Για μένα, ένα ποίημα, ένα άγαλμα, μία σονάτα δεν παύει να είναι πράξη, άλλης ποιότητας ίσως, όμως πράξη, και αφού ως πράξη τα αντιλαμβάνομαι ως πράξη και τα κρίνω. Με αυτό λέω ότι ένα καλό έργο τέχνης βαραίνει μέσα μου όσο και μια πράξη γενναιότητας που λαμβάνει χώρα στην καθημερινή ζωή - όχι περισσότερο - κι ας μένει η τελευταία τελείως άγνωστη, κι ας μην έχει τη λάμψη ενός έργου που για τον ένα ή τον άλλο λόγο γίνεται παγκοσμίως γνωστό... Πολλοί οι σπουδαίοι συγγραφείς... Μερικοί από αυτούς όμως πόσο διπλά και τριπλά μεγάλοι φαίνονται και είναι, όταν, πέρα από το έργο τους, και η ίδια η ζωή τους αναδίδει εκείνο το ευγενές άρωμα που μόνο η αληθινή αρμονία, η συμφωνία λόγων και έργων χαρίζει... Και τελικά, πέρα από την αισθητική απόλαυση που δίνει ένα έργο, στην πράξη, κι αυτό με τη σειρά του, θέλω να εκβάλλει και στην αύξηση της δράσης να συντελεί. Εάν διαχωρίσουμε τελείως το έργο από την υπόλοιπη ζωή, πολύ φοβάμαι ότι κινδυνεύουμε να εκπέσουμε στο "άλλα λες κι άλλα κάνεις" ή, αν μη τι άλλο , στη δικαίωση μιας τέτοιας στάσης που πολλοί από τους πνευματικούς μας ανθρώπους σήμερα τηρούν. Δικαίωμα του καθενός αναφαίρετο να ορίζει ο ίδιος το ποια θέση θέλει να κρατά απέναντι στα πράγματα. Μπορεί κάλλιστα κανείς να είναι κλεισμένος στον πύργο της τέχνης του και να γράφει σονέτα, εξαιρετικά σονέτα μάλιστα, που μπορεί και με κάθε ειλικρίνεια να θαυμάζω και να χαίρομαι. Εκ βαθέων όμως σέβομαι και με όλη μου την καρδιά αγαπώ εκεί που νιώθω ότι ο ποιητής τη ζει την ποίησή του, και τη ζει όχι απλώς φέρνοντάς τη στο φως και δίνοντας στο αδιαμόρφωτο και το νεφελώδες μορφή και πνοή, αλλά και αφήνοντάς τη να αναβλύζει σε κάθε του σκέψη και πράξη της καθημερινής του της ζωής χωρίς να τον αφήνει να ησυχάσει ούτε στιγμή. Ο ποιητής δεν παύει να είναι ποιητής όταν σηκώνεται από το γραφείο του και παρατάει τα χαρτιά, τα μολύβια και τους στίχους. Τον θέλω ποιητή στην καθημερινή του συναναστροφή με τον συνάνθρωπο, τον θέλω ποιητή στη σύγκρουσή του με την εκάστοτε εξουσία, τον θέλω ποιητή στις ώρες της σχόλης του, τον θέλω ποιητή και στη δουλειά του την άχαρη ακόμη. Μακριά από εμάς το "από εδώ η τέχνη και από εκεί η ζωή". Τέχνη και ζωή αξεχώριστα, η μια να σπρώχνει την άλλη, η μια να εξυψώνει την άλλη, και οι δυο μαζί να πλουτίζουν την αρμονία του σύμπαντος κόσμου αδερφώνοντας τις ευγενείς σκέψεις και τα ευγενή έργα. Ακούστε με. Δεν λέω έτσι π ρ έ π ε ι να είναι, λέω έτσι
    θ έ λ ω να είναι.
    Και πάλι συγχαρητήρια για το εξαίρετο άρθρο σου.


    Με εκτίμηση πάντα

    Θεοδόσης Βολκώφ

    By Blogger Θεοδόσης Βολκώφ, at 12:59 π.μ.  

  • Συμφωνώ με τα όσα πραγματικά βαθυστόχαστα γράφετε και οι δυο σας και ευχαριστώ που μου ΄κάνεε την τιμή να τα «ξεδιπλώσετε» στο ιστολόγιό μου. Να θυμίσω απλώς το Κάλβο. «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» λέει. Και η δημιουργία το ίδιο, νομίζω.

    By Blogger advocatus diaboli, at 8:49 π.μ.  

  • ΤοΝ Κάλβο, φυσικά. Τι κάνει η βιασύνη!

    By Blogger advocatus diaboli, at 8:50 π.μ.  

  • Δεν μας είπε βεβαια που ακριβως
    υπηρετησε...

    για να αρχισουν να τον
    κυνηγουν για αποζημιωσεις....

    :)

    By Blogger Ecumene, at 7:18 μ.μ.  

  • Αυτό, λοιπόν, δεν το είχα σκεφτεί, Εργοτελίνα!

    By Blogger advocatus diaboli, at 10:03 π.μ.  

Δημοσίευση σχολίου

<


myspace graphics

myspace graphics